Nederland in ideeën: redeneren met scenario’s

Charlotte

November 14, 2014

Dit bericht is onderdeel van de online tentoonstelling Nederland in ideeën, waarin 93 wetenschappers, ondernemers en kunstenaars antwoord geven op één vraag van Paulien Cornelisse:

Welk inzicht uit je vakgebied kan anderen helpen in het dagelijks leven?

De tentoonstelling is verspreid over 93 websites. Hieronder vind je mijn antwoord op de vraag. Je kunt onderaan dit bericht doorklikken naar het volgende antwoord, of een bezoekje brengen aan de centrale hal van de tentoonstelling.

Redeneren met scenario’s

Onlangs klonk in ons gebouw het brandalarm. Het was kort, net of iemand per ongeluk tegen een alarmknop aanstootte en binnen een seconde alweer het alarm had uitgeschakeld. Collega’s op mijn afdeling kwamen aarzelend hun kamers uit: evacueren of niet evacueren? Mijn brein sloeg meteen aan het redeneren met mogelijke scenario’s, en hoewel mijn collega’s weer terug aan het werk gingen, kwam ik tot de conclusie: toch maar even kijken wat er aan de hand is.

Eerst een disclaimer: bij brandalarm moet u natuurlijk niet te veel nadenken en gewoon direct evacueren. Probeer de redeneertechnieken in dit stuk liever eerst in een minder acuut geval. Onze situatie was echter zo twijfelachtig en mijn beroepsdeformatie zo groot, dat ik wat logisch redeneren niet kon onderdrukken. In het dagelijks leven doe ik onderzoek naar redeneringen in de rechtspraak. Met een combinatie van scenario’s, argumenten en kansen proberen we systematische redeneermethoden te ontwikkelen om te achterhalen hoe een misdaad precies gepleegd is. En laten die methoden nou ook perfect toepasbaar zijn op allerlei andere situaties – zoals een brandalarm dat afgaat.

In het geval van het brandalarm schoten mij meteen twee scenario’s te binnen: (a) iemand heeft per ongeluk tegen de alarmknop aangestoten en die ook weer meteen uitgeschakeld, of (b) er is een brand uitgebroken op de plek waar het brandalarm wordt aangestuurd, waardoor het alarm niet meer goed functioneert. Beide scenario’s geven een goede verklaring voor het feit dat het alarm afging én voor de korte duur ervan.

Zonder verdere informatie is er nog geen onderscheid tussen de twee scenario’s te maken. Wel kan ik kansen inschatten voor beide opties. Gezien mijn eerdere ervaringen in dit gebouw acht ik de kans vrij groot dat het alarm per ongeluk afging: dat was al eens eerder gebeurd. De kans dat er een brand zou zijn, zó hevig en precies zo dat het alarm niet meer functioneerde, leek me juist erg klein. Maar zoals ook in de rechtspraak een beslissing over schuld of onschuld op meerdere bewijsstukken gebaseerd moet zijn, zo besloot ook ik mijn beslissing niet puur van een subjectieve kansschatting te laten afhangen.

Om beter te kunnen kiezen tussen de twee scenario’s ging ik op zoek naar meer informatie, en wel in de vorm van wat wij in mijn onderzoeksgebied story consequences noemen. Dat zijn gebeurtenissen of observaties die je verwacht als gevolg van je scenario. Als er daadwerkelijk brand was geweest, dan zou ik rook kunnen ruiken, of warmte voelen. Die rook of warmte zou er niet zijn bij het andere scenario, en geeft dus een gelegenheid om te kiezen tussen de twee opties.

Er was echter geen rook te bespeuren, en het voelde ook niet warmer aan. Dat sloot mijn rampscenario echter nog niet uit: ik zit op de derde verdieping, ver van de controlekamer met het brandalarm, waar een hypothetische brand volgens mijn scenario had moeten ontstaan. Ook het andere scenario, waarin het alarm per ongeluk af zou zijn gegaan, heeft story consequences. Ons brandalarm heeft een apart ‘veiligsignaal’, om iedereen te informeren dat er niks aan de hand is. Wanneer een medewerker per ongeluk het alarm aangezet had, dan zou ik verwachten dat iemand bij receptie wel even dit veiligsignaal zou laten klinken, of zou omroepen dat er niets aan de hand was. Dit gebeurde echter niet.

Niet alleen had ik zonder dit veiligsignaal geen bevestiging van mijn per-ongeluk-scenario, ik schatte de kans op dat scenario nu zelfs een stuk lager. Immers, als het klopte dan was er toch wel iets omgeroepen. Deze redenering doet denken aan het beroemde voorbeeld uit een Sherlock Holmes-verhaal over ‘the dog that did not bark’ (in ‘Silver Blaze’, een verhaal in Memoirs of Sherlock Holmes). Het verhaal gaat over Silver Blaze, een renpaard dat gestolen is. Sherlock merkt op dat geen van de getuigen de waakhond heeft horen blaffen, waaruit hij afleidt dat de dief wel een bekende moet zijn geweest. Immers, áls de dief een vreemdeling was geweest, dán had de hond wel geblaft. In mijn brandalarmsituatie: reden om te evacueren!

Beneden aangekomen stond er een klein clubje mensen dat ook besloten had het gebouw te verlaten. Maar er was geen brand, en geen reden tot ontruiming. Wat ging er fout in mijn redenering? De aanname dat als het alarm per ongeluk afging, iemand bij de receptie wel iets zou omroepen. Dat doen ze blijkbaar niet.

Charlotte Vlek

Onderzoeker Redeneren in Recht; redacteur Sciencepalooza.nl

Alle antwoorden zijn ook beschikbaar in boekvorm onder de titel Dit wil je weten: Wetenschappers ondernemers en kunstenaars geven adviezen voor het dagelijks leven

Klik hier voor het volgende antwoord

Klik hier voor een bezoekje aan de centrale hal van de expositie

Gepubliceerd in Nederland in Ideeën.